Wiskundemeisjes

Statistiek en politiek

PVV-kamerlid Lilian Helder veroorzaakte vorige week ophef toen ze in de Tweede Kamer probeerde uit te leggen waarom haar partij vindt dat zwaardere straffen nodig zijn. Haar opponent haalde onderzoeken aan naar de effectiviteit van taakstraf ten opzichte van celstraf, en daaruit blijkt: na een taakstraf is de recidive kleiner dan na een celstraf. Helders reactie was tenenkrommend. Hieronder een paar van haar uitspraken, en tegelijk een korte inleiding in statistisch onderzoek.

“Die onderzoeken, ik vind het een beetje appels met peren vergelijken. (…) Iemand die een taakstraf opgelegd heeft gekregen en recidiveert, is wel iemand anders dan die een vrijheidsstraf opgelegd heeft gekregen en recidiveert. Diegene heeft een vrijheidsstraf ondergaan en geen taakstraf.”

Ja. Maar niet alleen in onderzoek naar recidivisten, in alle sociaal-wetenschappelijke statistische onderzoeken worden mensen met elkaar vergeleken, juist mensen die op een bepaald punt verschillen (rokers en niet-rokers, bijvoorbeeld).

Ze zegt ook: “Iemand die een vrijheidsstraf heeft ondergaan, misschien zou die anders gehandeld hebben wanneer die een taakstraf had ondergaan. Dat kunnen we niet meten, want hij heeft geen taakstraf ondergaan, hij heeft een vrijheidsstraf ondergaan.”

Dit is een redenering van het type: we kunnen niet meten of iemand die al dertig jaar lang elke dag een pakje sigaretten rookt óók longkanker gekregen zou hebben als hij dat niet gedaan had. Klopt. Daarom kijkt statistisch onderzoek naar groepen mensen, en niet naar individuen.

Als twee groepen mensen alleen van elkaar verschillen in rookgedrag, en rokers krijgen veel vaker longkanker dan niet-rokers, dan zijn we terecht geneigd die correlatie te aanvaarden, en zelfs te geloven in een oorzakelijk verband. Dat is hoe de oorzaken van ziektes aannemelijk worden gemaakt, hoe effectiviteit van medische behandelingen wordt aangetoond, enzovoorts.

Gelukkig vielen andere Tweede Kamerleden ook van verbazing van hun stoel: “Gelooft mevrouw Helder überhaupt niet in statistisch onderzoek?” Maar dat blijkt niet zo te zijn: “Dat vind ik nou echt appels met koeien vergelijken en iets er met de haren bijtrekken. (…) Persoon A is niet met persoon B te vergelijken. Dat is toch iets heel anders dan meetbare resultaten van succes van een medische weet ik veel wat u allemaal erbij wil gaan halen.” Nou, nee.

Wat Helder niet zegt, maar wat ze hopelijk bedoelt, is dat de rechter die de straf oplegt misschien naar persoonskenmerken, of de sociale situatie, of andere eigenschappen van de verdachte kijkt, en aan de hand daarvan bepaalt welke straf opgelegd wordt. Dan zou het kunnen zijn dat de groep mensen die een taakstraf krijgt anders van samenstelling is (en sowieso al minder vaak recidiveert) dan de groep die voor eenzelfde delict een celstraf krijgt. Maar als Helder reden heeft om te vermoeden dat de onderzoekers daar te weinig rekening mee gehouden hebben, moet ze dáárover praten.

Sharon Gesthuizen (SP) is in ieder geval geschokt: “Ik vind het heel erg verdrietig eigenlijk dat ik op deze manier moet debatteren.”

Ik vind het niet alleen verdrietig, ik vind het zelfs een beetje eng. Als politici statistisch onderzoek zonder goede argumenten de deur uitdoen, blijft alleen het onderbuikgevoel nog over.

Hieronder het filmpje op youtube:

Ype en Willem maakten een grappige fotostrip over deze kwestie.