Wiskundemeisjes

Soms is het jammer dat onze boekenrubriek Leestip heet, want niet elk boek dat we hier bespreken is een aanrader. Bij Survival guide for scientists van Ad Lagendijk ergerde ik me al aan het voorwoord. Daar zegt Lagendijk:

Lessons given by non-active researchers are hardly ever useful, but invariably a waste of time.

Het duurde even voor ik begreep dat hij het hier specifiek over communicatiecursussen heeft. Ik kreeg in elk geval het gevoel dat Lagendijk weinig waardering heeft voor mensen buiten (natuurwetenschappelijk) onderzoek. Luttele bladzijden later werd deze eerste indruk bevestigd:

If your intention is to make life easy on yourself you should quit physics (or for that matter any other natural science; law school might be more appropriate).

``Wat is dit voor boek?", hoor ik jullie vragen (met uitzondering van onze lezers die net zo denken als Lagendijk en inmiddels naar de winkel zijn gerend om dit boek onmiddellijk aan te schaffen). Ad Lagendijk is een vooraanstaande natuurkundige die zijn ervaring over communicatie van wetenschap wil doorgeven aan de nieuwe generatie. Zijn boek bestaat uit drie delen: Writing, Presentation en Email. Elk hoofdstuk bestaat uit kleinere subhoofdstukken, bestaande uit kleinere subsubhoofdstukken, bestaande uit zeer korte paragrafen. Alles is keurig genummerd, sectie 4.A.3 Subheadings gebiedt: ``Use as many subheadings as possible". Lagendijk houdt zichzelf keurig aan dit gebod. Er is trouwens ook nog een subsectie 4.A.3.A. Hidden subheadings. Frits van Oostrom schijnt bij de presentatie van Survival guide for scientists iets gezegd te hebben als: “Vergeleken bij de geboden van Lagendijk, zijn de Stenen Tafelen uit de Bijbel een onderhandelingsstuk.” Ik ben benieuwd of promovendi onderling al verwijzen naar Lagendijk 3.D.2.C.2, zoals er ook verwezen wordt naar Exodus 20:1-17.

Voor ik iets positiefs zeg (ik ben immers geneigd om van alles de dingen te zoeken die me juist wel bevallen) over dit boek, nog een tip waar ik alleen maar om kan lachen:

2.C.1. Colleagues

If you receive an unclear, cluttered email from somebody who, you expect, will send you more email messages in the future, point out to him that you did not like his email. You could refer him to this Email Guide, possibly with explicit references to the numbers of items he violated.

Op sombere dagen vrolijk ik mezelf op door me voor te stellen hoe onze wetenschappelijk directeur zou reageren op zo'n email.

Toch staat er een aantal handige tips in dit boek, die je zelden ergens anders leest. Bijvoorbeeld hoe je slim omgaat met correcties door verschillende co-auteurs (nooit naar iedereen de eerste versie sturen) of hoe je een referee rapport schrijft.

Kortom: ik zou het boek niet kopen, maar als je het ergens ziet liggen (bijvoorbeeld omdat een natuurkundige waarmee je samenwoont het heeft aangeschaft), dan is het interessant genoeg om eens door te bladeren. Er is voor de liefhebbers ook een bijbehorende Survival Blog for Scientists.

Gisteren gaf professor Rob Tijdeman (mijn promotor) zijn afscheidscollege. Na afloop kwam de burgemeester van Leiderdorp tevoorschijn om hem in naam der koningin te verheffen tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Hier kun je lezen waarom Tijdeman dat meer dan verdiend heeft. De wiskundemeisjes hebben hem gisteren al persoonlijk gefeliciteerd, maar hierbij nog een keer: ``Gefeliciteerd!".

In Leiden stonden de afgelopen dagen in het teken van Tijdemania (met dank aan Hendrik Lenstra voor deze woordgrap). We zagen veel goede voordrachten tijdens drie dagen symposium en seminar. Veel sprekers gaven Tijdeman huiswerk mee voor de komende 65 jaar. Omdat wij vermoeden dat de ridder in kwestie voorlopig he-le-maal niet gaat stoppen met werken, maakten we deze cover.

Lex Schrijver

Het is weer tijd voor een favoriete wiskundige! Deze keer vroegen we aan Lex Schrijver wie zijn favoriete wiskundige is. Lex Schrijver werkt op het Centrum voor Wiskunde en Informatica (CWI) in Amsterdam en aan de UvA. Zijn vakgebied is discrete wiskunde.

Het liefst werkt Schrijver aan problemen in de discrete wiskunde en optimalisering die een mooie wiskundige oplossing hebben (dat blijkt overigens natuurlijk pas achteraf). In toepassingen probeert hij de kern van het probleem te localiseren en te abstraheren, waardoor dan vaak klassieke methoden toegepast kunnen worden. Het bekendste probleem waar Schrijver aan gewerkt heeft is voor het grote publiek waarschijnlijk het wiskundig modelleren en optimaliseren van de dienstregeling van de NS, waar hij onlangs samen met enkele andere onderzoekers een prijs voor kreeg. Schrijver heeft overigens veel meer prijzen gekregen, waaronder de Spinozapremie in 2005.

László (Laci) Lovász

Schrijver hoeft niet lang na te denken wie zijn favoriet is: Laci (spreek uit: "Lotsie") Lovász. Lovász werd in 1948 geboren in Boedapest (Hongarije), waar hij inmiddels, na aanstellingen aan Yale University en het Microsoft Research Center, weer is teruggekeerd. Hij is nu directeur van het Mathematisch Instituut van de Eötvös Loránd Universiteit in Boedapest. Hij heeft onder andere de Brouwer Medaille (de meest prestigieuze Nederlandse wiskundeprijs, die internationaal in hoog aanzien staat) en de Wolf Prize gekregen.

We hebben Lovász al eens gevraagd wie zijn favoriete wiskundige is: zie De favoriete (nog levende!) wiskundige van... (14).

Schrijver bewondert Lovász om zijn grote wil om met anderen samen te werken en zijn ideeën te delen, zijn bescheidenheid en toegankelijkheid, en zijn helderheid van presentatie. En vooral ook om de enorme creativiteit waarmee hij problemen uit de discrete wiskunde en de informatica aanpakt met klassieke wiskundige methoden. "Dit jaar werd in Boedapest ter ere van Lovász' 60ste verjaardag een congres georganiseerd, en terecht werd hieraan de naam Building Bridges Between Mathematics and Computer Science gegeven," aldus Schrijver.

Schrijver vervolgt: "Veel van de door hem gevonden methoden waren baanbrekende eye-openers waarop nieuwe belangrijke onderzoeksgebieden zijn gebaseerd. Zo loste hij een informatietheoretisch probleem van Shannon op met een nieuwe eigenwaardenmethode, waaruit later o.a. de semidefiniete programmering is voortgekomen. En een combinatorisch probleem van Kneser werd door hem opgelost met de Borsuk-Ulam stelling, waarmee het nieuwe terrein van de topologische combinatoriek werd geopend. Veel door Lovász gevonden methoden zouden zonder hem waarschijnlijk nooit ontdekt zijn."

"Ik had al een aantal jaar met hem gecorrespondeerd, voordat ik hem voor het eerst ontmoette in 1975. Tot dan dacht ik dat hij, gezien zijn resultaten en reputatie (toen al), toch minstens vijftig jaar oud zou zijn, maar hij bleek een jonge twintiger. Sindsdien heb ik hem heel vaak ontmoet, elk jaar enkele keren, vaak voor langere tijd. Ik ben in 1979 een jaar lang bij hem op bezoek geweest in Szeged (in het zuiden van Hongarije), waar hij toen hoogleraar was. Hij was er de enige discreet-wiskundige, maar dat was ruim voldoende voor mij. Ik kreeg een werkplek op zijn werkkamer, waardoor ik al zijn ideeën direct vers kreeg voorgeschoteld. We hebben veel samengewerkt, en als ik MathSciNet mag geloven ben ik zijn veelvuldigste coauteur (en vice versa). Maar ik heb veel meer van hem geleerd dan hij van mij."

Volgens Schrijver zijn er weinig spectaculaire anecdotes over hem te vertellen, maar hij vertelt wel wat over Lovász' persoonlijke leven: "Hij is heel sociaal en heeft weinig last van hangups. Hij gaat al 45 jaar met hetzelfde meisje, Kati, die hij ontmoet heeft op het befaamde Fazekas Mihály Gimnázium in Boedapest, dat zich speciaal richt op wiskundig begaafden en dat een broedplaats is voor het Hongaarse wiskundige talent. Hij is een echte family man, met 4 kinderen en 3 kleinkinderen. Zijn zoon László is dit jaar als vierde geëindigd in de Internationale Wiskunde Olympiade, dus er is een LL II in aantocht!"

Er zijn veel leuke boeken over wiskunde verschenen voor een breed publiek, zowel informatieve boeken als romans. Zo langzamerhand hebben we op onze site een aardige verzameling boekentips voor Nederlandstalige lezers opgebouwd. Om al die boeken op een overzichtelijk manier op een rijtje te zetten, hebben we een bibliotheek op LibraryThing gemaakt! Alle Nederlandstalige boeken over wiskunde die we besproken hebben (of boeken die ook in het Nederlands vertaald zijn), zowel fictie als non-fictie, kun je in die bibliotheek terugvinden, met links naar de betreffende besprekingen of andere stukjes die met het boek te maken hebben.

Er is al een heel goede website over wiskunde in Engelstalige fictie: Mathematical Fiction van Alex Kasman.

Deze links zijn voortaan ook te vinden door in de rechterbalk door te klikken naar Boeken en onze bibliotheek zal natuurlijk steeds bijgewerkt worden als we weer een leuk boek over wiskunde gelezen hebben. Veel plezier ermee!

Op 9 juli is professor N.G. (Dick) de Bruijn 90 jaar geworden. Daarom vindt er op vrijdag 5 september aanstaande op de TU in Eindhoven een symposium plaats ter ere van hem en zijn bijdragen aan vele uiteenlopende takken van de wiskunde en informatica. De sprekers zijn Herman Geuvers (Radboud Universiteit Nijmegen en TU/e), Fairouz Kamareddine (Heriot-Watt University, Edinburgh, UK), Guido Janssen (Philips Research Laboratories), Jan van de Craats (Universiteit van Amsterdam) en N.G. (Dick) de Bruijn zelf. Op deze pagina is alle informatie over het symposium te vinden.

De Bruijn heeft een indrukwekkende publicatielijst op internet staan (zie hier en klik verder in de linkerbalk), en een groot deel van zijn artikelen zijn via deze link ook helemaal te lezen. Een zeer toegankelijke aanrader is zijn afscheidsrede uit 1984 (verschenen in het Nieuw Archief in 1985): Omzien in bewondering. Twee mooie citaten uit zijn rede staan hieronder. Het eerste gaat over het bewonderen van personen (p.106), het tweede over het bewonderen van stukjes wiskunde (p. 107).

Bij het bewonderen van personen schijnt een algemene regel te zijn dat wij bewonderen wat boven ons, maar niet te ver boven ons ligt. Het zo goed als onbereikbare wordt niet vaak bewonderd. Wij bewonderen meestal iets dat ons de illusie geeft dat wij er naartoe zouden kunnen groeien. Ik wil niet zeggen dat iedereen altijd zijn oordeel zo sterk door gedachten aan competitie laat beheersen, maar een vrij algemeen effect is het wèl. De man die in bad zingt kan denken dat het echt lijkt op wat de beroemde grote zangers voortbrengen, mits de badkamer voldoende galmt en mits de bader niet gehinderd wordt door muzikaal onderscheidingsvermogen. Desnoods zal hij door het onderduwen van een zeepbakje kunnen denken dat hij de opwaartse druk in vloeistoffen even goed had kunnen ontdekken als Archimedes. Maar dingen die ver boven zijn bevattingsvermogen liggen zal hij zelfs niet kunnen willen kunnen.

Als ik enige voorbeelden geef van bewonderenswaardige stukjes wiskunde dan zullen die op persoonlijke motieven gekozen zijn, in samenhang met eigen ontwikkelingsgeschiedenis en eigen tekortkomingen. Het zijn zaken van middelmatig grote omvang, met een harmonische opbouw. In enkele, maar lang niet in alle, worden vragen beantwoord die ik misschien wel zelf had kunnen stellen, soms aangepakt op een manier die ik misschien zelf had kunnen bedenken. Om te kunnen bewonderen stel ik me blijkbaar de eis dat er een duidelijke grondslag is en dat ik, van ieder punt uit, de weg naar de grondslag in zijn geheel kan overzien. Liefst moet ik het bij iedere hernieuwde kennismaking wéér mooi kunnen vinden, ook als de verwondering over verrassende wendingen reeds lang is vervaagd. Belangrijk is ook dat er een redelijk samenhangend complex van nieuwe begrippen wordt opgebouwd, maar dat over het geheel genomen de definitiedichtheid niet groot is.

Over welke bewonderde personen en stukjes wiskunde De Bruijn verder sprak, kun je in zijn rede lezen.

Vivien (Fief voor vrienden) mailde me met de vraag: "Is dit ook wiskunde?". Wat mij betreft wel!

Vinden jullie de Nederlandse versie ook leuker dan het origineel?

Een stripje met de lege verzameling als personage! (Hier vandaan en getipt door Hidde.)

Zoals jullie weten, waren Ionica en ik afgelopen weekend op Lowlands. De Grote Wiskundemeisjesquiz werd goed bezocht, net zoals Ionica's verhaal over Seks en Wiskunde. De workshops van de andere universiteiten waren ook zeker de moeite waard en hopelijk hebben een boel Lowlandsgangers zo de wiskunde eens van een andere kant gezien.

Maar wat ook belangrijk is: de SIGMA-prijs werd uitgereikt! Deze jaarlijkse prijs is bedoeld om de meest bijzondere resultaten op het gebied van wiskunde-aansluiting in het hoger onderwijs te belonen en te laten zien wat de genomineerde projecten eigenlijk doen.

Ruben van het Wiskundetoernooi en Niels van Diswis laten trots hun prijs zien

Er waren twee winnaars, want er was niet alleen een juryprijs, maar ook een publieksprijs. De juryprijs (een reis-cheque van maar liefst €5000,=) ging naar het project Diswis van De Praktijk. Dit scheef de jury over Diswis toen de nominaties bekendgemaakt werden:

De jury vond dit een prachtig project. Het legt een verband tussen serieuze, discrete wiskunde met levensechte toepassingen, ondersteund met concrete en actuele bedrijfsbezoeken. Het geheel is samengebracht in een bruikbaar pakket dat in het lopende onderwijsprogramma van vo en ho past. Bovendien zijn wo-studenten betrokken bij het geven van de lessen, hetgeen dit project een fraaie meerwaarde kan geven. Een aantal aspecten dient nog verheldering. Zo is niet duidelijk of een duurzame deelname vanuit het beroepenveld is gegarandeerd bij opschaling van het project. En zijn de studenten wel voldoende didactisch geschoold om de lessen te kunnen geven? Er zijn dus nog wat “open eindjes” waarover we op Lowlands graag meer horen.

De publieksprijs (een reis-cheque van €2500,=) ging naar het Wiskundetoernooi van de Radboud Universiteit Nijmegen. De jury schreef:

Het Nijmeegse wiskundetoernooi maakt grote groepen scholieren enthousiast over wiskunde. De jury vindt het slim dat de leerlingen op de universiteit worden ontvangen en zo een goede eerste indruk krijgen van de academische wereld. Ook zijn we blij dat het toernooi niet alleen op de slimste jongens van de klas is gericht. De grootse opzet met multimedia en het herontwerp dat is doorgevoerd, is zeker vernieuwend. We hopen dat het Wiskundetoernooi nog veel jaren zal blijven bestaan en nomineren het voor de SIGMA-prijs.

Alle medewerkers van Diswis en het Wiskundetoernooi: nogmaals hartelijk gefelicteerd!

Nu Lowlands weer voorbij is, kunnen we ons mooi verheugen op een volgend festival! Discovery 08 is een goed feest met inhoud, waar alles draait om de kick van nieuwe dingen ontdekken. Of zoals de organisatie het zegt: Discovery 08 is a party night with food for thought. Dit jaar zal Discovery 08 plaatsvinden op 26 september van 21:00-04:00 uur in NEMO in Amsterdam. Het programma begint al aardig vorm te krijgen. Verwacht live experimenten, muziek van Tom Trago, Mr. Wix e.a., VJ sets, QR-code Dating Service, het nieuwste project van Bas Haring, 20PK-micropresentaties, 3D-bacterieprinter, interactieve installaties, de bèta-canon op muziek, games, films & visuals en veel meer.

Vorig jaar waren er heel wat wiskundemeisjes op Discovery 07 en ook dit jaar zijn we van de partij, jullie ook?

Discovery is namelijk op zoek naar vrijwilligers. Er is hulp nodig bij promotie, opbouw en werkzaamheden op de avond zelf. Als vrijwilliger krijg je uiteraard gratis toegang, eten en drinken, maar bovenal een geweldige ervaring met een groep enthousiaste mensen en de kans om eens op een andere manier aan wetenschapscommunicatie te doen. Meedoen? Graag! Geïnteresseerden kunnen mailen naar miranda@discovery08.nl.

Check ook even de very disco blog van Alex Verkade. Daar lees je bijvoorbeeld over de plannen van wiskundigen Freek van der Blij en Charlotte Vlek voor Discovery.

De nieuwe hype: Numberwang. Check hier de spelshow, het bordspel (met twee vierhonderdzijdige dobbelstenen) en de geheimen van de Numberwang code.

Voor de liefhebbers is er nog meer te vinden op YouTube.