Wiskundemeisjes

Ingekomen bericht vanuit Madrid: Het Nederlandse team van zes scholieren heeft een topprestatie neergezet tijdens de Internationale Wiskunde Olympiade in Spanje: tweemaal zilver en tweemaal brons. De 49ste Internationale Wiskunde Olympiade vindt dit jaar plaats in de Spaanse hoofdstad Madrid.

Nederland is met 94 punten gedeeld 33ste geworden in het officieuze landenklassement. Winnaar is China, gevolgd door Rusland en de Verenigde Staten. In totaal namen 535 leerlingen uit 97 verschillende landen deel aan deze olympiade.

De resultaten van de individuele leden van het Nederlandse team zijn als volgt:

* Floris van Doorn (17 jaar, 's Graveland): ZILVER - 22 punten
* Milan Lopuhaä (18 jaar, Driehuis): ZILVER - 22 punten
* Raymond van Bommel (16 jaar, Hoofddorp): BRONS - 16 punten
* Remy van Dobben de Bruyn (17 jaar, Leiden): BRONS - 16 punten
* Alexander van Hoorn (18 jaar, Abcoude): 10 punten
* Maarten Roelofsma (17 jaar, Apeldoorn): 8 punten

In de 37 voorgaande keren dat Nederland deelnam aan de Internationale Wiskunde Olympiade, deed het team het slechts drie keer beter.

De wiskundemeisjes feliciteren het team en hun begeleiders van harte!

Deze week breng ik een groot deel van mijn tijd door op het Fifth European Mathematical Congress in Amsterdam. Verschillende wiskundigen raadden mij aan om eens te praten met Matilde Marcolli, één van de plenaire sprekers. Het leek me aardig om haar te vragen naar haar favoriete (nog levende) wiskundige voor onze vaste rubriek.

Marcolli legde uit dat ze deze vraag niet kan beantwoorden: ze heeft favoriete wiskundige ideeën, maar daarvan interesseert het haar niets wie ze heeft bedacht of bewezen. En ze heeft wiskundigen die ze graag mag, maar die vindt ze interessant als mens - los van hun wiskundige prestaties.

Bovendien denkt ze dat het verkeerd is om in de wetenschap te focussen op de personen. Het zou om de ideeën moeten gaan, niet om de mensen. Het is volgens haar belangrijk om te onthouden dat veel resultaten gezamenlijk werk zijn van verschillende mensen, dat het niet draait om de persoonlijkheden en dat de ideeën toegankelijk zijn voor iedereen.

Marcolli ergert zich dan ook flink aan de huidige manier van wetenschapspopularisering: ``I am completely unable to read popular-scientific books. As soon as they start telling anecdotes and stories, I throw away the book. I don't care about their lives, I care about the real stuff."

Zij zou graag eens een boek over wetenschap zien met alleen maar de ideeën. Ze vindt het erg dat de meeste populaire literatuur alleen wat mooie verhalen vertelt en er niet voor zorgt dat mensen iets van wetenschap meekrijgen.

Wat Marcolli verafschuwt is precies de manier waarop ik wetenschapspopularisering bedrijf. Ik geloof juist dat het goed is om te vertellen over de mensen achter de ideeën. Zeker bij wiskunde is het moeilijk om aan buitenstaanders uit te leggen waarom we geïnteresseerd zijn in ingewikkelde objecten in de 26ste dimensie (om maar iets te noemen). Ons werk staat zo ver af van wat de meeste mensen weten en ervaren, dat je eerst moet zorgen dat mensen überhaupt iets gaan lezen over wiskunde.

Ik denk dat mooie verhalen een goede manier zijn om mensen naar wiskunde te trekken. Waarschijnlijk begrijpen mensen niet meer van Galois-theorie door te lezen over het turbulente leven van Galois. Maar ik kan me wel voorstellen dat mensen na het lezen van een biografie ook interesse krijgen voor the real stuff. En dat ze dan over de wiskunde gaan lezen, waarvan ze anders niet eens hadden geweten dat die bestond.

Marcolli heeft me wel aan het denken gezet, want het is waar dat bijna alle popularisering meer over anekdotes dan echte wetenschap gaat. Is dat inderdaad verkeerd? Willen jullie hier bijvoorbeeld ook meer echte wiskunde zien? Ik ben zeer benieuwd naar jullie mening.

Op vrijdag 29 augustus spreekt Rob Tijdeman zijn afscheidsrede uit. Naar aanleiding daarvan wordt die dag een symposium georganiseerd over de toekomst van de wiskunde. De grote vraag van de dag zal zijn: wat zijn de ambities en mogelijkheden om de successen in het wiskundeonderzoek en -onderwijs te continueren? Op deze vraag zal worden ingegaan door Alexander Rinnooy Kan (Sociaal Economische Raad), Joop Sistermans (Adviesraad Wetenschaps- en Technologiebeleid) en Arjen Doelman (Strategiecommissie wiskunde). Het seminar wordt op een ludieke manier afgesloten door de wiskundemeisjes!

Entree en lunch zijn gratis, maar je moet je wel van tevoren aanmelden. Voor meer informatie, zie deze site. Aanmelden kan hier.

Programma
Dagvoorzitter : Harald Tepper (Nationale Denktank)

• 09.30 Ontvangst
• 10.00 Opening door Willem te Beest (vice-voorzitter College van Bestuur Universiteit Leiden)
• 10.15 Joop Sistermans: Wiskunde en Wetenschapsbeleid, zomaar een visie
• 10.45 Arjen Doelman: Wiskunde en Nieuwe Kansen
• 11.15 Pauze
• 11.45 Alexander Rinnooy Kan: Wiskunde als wijze van werken
• 12.15 Jeanine Daems en Ionica Smeets: Toekomst van de wiskunde
• 12.30 Lunch


Reacties (0)

Nog maar luttele nachtjes slapen tot het Fifth European Congress of Mathematics (5ECM voor vrienden) losbarst in Amsterdam. Op zondag 13 juli, een dag voordat het congres zelf begint, wordt er een speciale vrouwendag georganiseerd, met alleen vrouwelijke sprekers. Dit is het programma:

• 11 a.m-12 a.m.: Hélène Esnault (Duisburg-Essen) - Some aspects of the various notions of fundamental group
• 2 p.m-3 p.m: Alina Vdovina (Newcastle) - Non-commutative geometry on trees and buildings
• 3.30 p.m -4.30 p.m: Christine Bernardi (Paris) - Spectral methods: Basics and new applications
• 5 p.m -6 p.m: Francesca Rapetti (Nice) - A spectral element method on triangles

Op de site van European Women in Mathematics is niet veel meer informatie te vinden, maar in deze pdf staat dat je organisatoren Sylvie Paycha (sylvie.paycha@math.univ-bpclermont.fr) of Frances Kirwan (frances.kirwan@balliol.ox.ac.uk) kunt mailen als je interesse hebt in deze dag. Eigenlijk moest dat voor 16 mei, maar we denken dat deelnemers nog steeds welkom zijn.

De wiskundemeisjes zijn nog nooit naar zo'n vrouwendag geweest, maar we hebben uit zeer betrouwbare bron vernomen dat die dagen ontzettend nuttig én leuk zijn. Zo hoorden we bijvoorbeeld dat bij voordrachten de spreker ook kort iets over zichzelf vertelt. Dat zouden we eigenlijk wel op meer conferenties willen zien! Ook leuk dat de groepsfoto van zo'n conferentie er een tikje anders uitziet dan normaal.

Op 5 juni werd het boek De Bètacanon gepresenteerd, zoals we toen ook al schreven. Ruben Naeff, wiskundige en muzikant, schreef voor de gelegenheid een Bètacanon om te zingen: Nul, plaattektoniek, wc, voor zangkwartet, twee promovendi en piano quatre-mains.

De uitvoering was erg mooi, dus we zijn ook erg blij dat de canon nu ook te beluisteren is op de site van de Volkskrant. Ook kun je daar een leuk filmpje zien, waarin Ruben vertelt over de totstandkoming van de canon.

En wat misschien nog wel het leukste is: de zeef van Eratosthenes zit ook in de canon! De zeef van Eratosthenes is een methode om alle priemgetallen tot een bepaald getal, bijvoorbeeld 1729, te vinden, en werkt als volgt.

• Eén. Maak een lijst van alle gehele getallen tussen 2 en 1729.
• Twee. Omcirkel 2 en streep alle veelvouden van 2 door: 4, 6, 8, et cetera, tot 1728.
• Drie. Zoek het eerste getal op de lijst dat niet omcirkeld of doorgestreept is. Stop als zo'n getal niet aanwezig is.
• Vier. Omcirkel het getal van stap 3 en streep alle veelvouden van dit getal op de lijst door. Ga daarna terug naar stap 3.

Je begrijpt dat de laatste zin van stap 4 dit algoritme zeer geschikt maakt om in canon te zingen!

Vandaag wordt in het Teylers Museum in Haarlem het boek De Bètacanon gepresenteerd. In 2007 verscheen elke week een aflevering in het wetenschapskatern van de Volkskrant. De onderwerpen zijn bepaald door de Volkskrant en een commissie van acht hoogleraren (voorgezeten door Robbert Dijkgraaf), de artikelen zijn geschreven door jonge, enthousiaste wetenschappers. Ionica en ik schreven allebei een stuk voor de bètacanon, over algoritmen en symbolen & formules, respectievelijk.

Wij zijn dus van de partij, zeker omdat Ruben Naeff, die zowel wiskunde als muziekwetenschap studeerde, een heuse bètacanon op muziek geschreven heeft, want: "Een canon mag geen canon heten als het niet wordt gezongen." Die canon is na de première te vinden op zijn website. Het boek is voor € 25,- te bestellen bij de webwinkel van de Volkskrant.

Een tijdje geleden schreven we over het boek The Oxford Murders van Guillermo Martinez. We meldden toen dat het boek recent verfilmd was. Inmiddels is de film te zien in het Verenigd Koninkrijk.

Ook is daar de Amerikaanse film 21 al verschenen, waarin wiskundeprofessor Micky Rosa een groepje van zes studenten traint in het kaarten tellen bij blackjack. Ze gaan naar Las Vegas, waar ze veel geld winnen in het casino door gebruik te maken van codetaal en handsignalen. Dat kan natuurlijk niet lang goed gaan. Vanaf 26 juni is 21 ook te zien in Nederland.

John Hurt, die in The Oxford Murders de wiskundeprofessor speelt, is zelf niet goed in wiskunde (hoewel hij de zoon van een wiskundige is). In een interview vertelt hij wat volgens hem de reden is dat wiskunde de laatste tijd vaker voorkomt in de populaire media:

"I think there is something that has brought maths to the fore. I think probably because we live in a world with so many lies, and so much lack of truth, that it has become quite sexy to think of the one thing we have which is the only language that is truthful.

There's no way of disproving that two plus two equals four, and therefore, take that to the ultimate, much more complicated areas, and you're dealing with something which is truthful."

(Met dank aan Tom voor de tip.)

Gistermiddag ging ik naar het Stedelijk Gymnasium in Leiden om me daar een uurtje te buigen over het examen wiskunde B1,2 voor vwo. Het was een tijd geleden dat ik in een gymzaal aan een wankel klaptafeltje wiskundesommen zat te maken, maar het was leuk om dat nog eens te doen! Robin Gerrits schreef een stukje over mijn bevindingen, en dat is vandaag te lezen in de Volkskrant. De opgaven van het examen staan inmiddels op internet: Wiskunde B1,2 met bijlage, en Wiskunde B1.

Ik vond opgave 20 leuk, maar die staat al in de krant. De opgaven over de Fibonacci-rij (vooral opgave 17 en 18) vond ik ook leuk, die kun je hieronder lezen.

We beschouwen de rij van Fibonacci: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, ...

Deze rij wordt beschreven door de formules
u₀ = u₁ = 1
en
u_n = u_n-1 + u_n-2.

We maken bij de rij van Fibonacci een quotiëntrij door elke term (behalve de eerste) door zijn voorganger te delen:

q_n = u_n/u_n-1 voor n ≥ 1

Opgave 16 Toon aan dat voor n ≥ 2 geldt: q_n = 1 + 1/q_n-1.

De quotiëntrij wordt dus beschreven door de formules

q₁ = 1
en
q_n = 1 + 1/q_n-1.

In de figuur op de uitwerkbijlage zijn de grafieken getekend van y = 1 + 1/x en y = x. Verder is op de x-as de plaats van q₁ aangegeven.

Opgave 17 Geef in deze figuur, met behulp van een webgrafiek, op de x-as de plaats van de termen q₂, q₃ en q₄ van de quotiëntrij aan.

De quotiëntrij heeft een limiet.

Opgave 18 Bereken deze limiet exact.

Het Koninklijk Wiskundig Genootschap heeft bekendgemaakt dat Phillip A. Griffiths de Brouwerprijs krijgt, die dit jaar voor de dertiende keer wordt uitgereikt. De gouden Brouwermedaille zal op 14 juli worden overhandigd tijdens het 44ste Nederlands Mathematisch Congres, dat dit jaar plaatsvindt tijdens het European Congress of Mathematicians (5ECM) in Amsterdam. Griffiths zal daar de Brouwerlezing verzorgen.

Uit het persbericht:

Phillip A. Griffiths (USA, 1938) is een veelzijdig, invloedrijk en buitengewoon productief meetkundige. Hij is onderzoeker aan het Amerikaanse Institute for Advanced Study in Princeton. Zijn werkterrein ligt voornamelijk op het gebied van de complex-algebraische meetkunde en de (complexe) differentiaalmeetkunde. Met zijn werk aan algebraische cykels en variaties van Hodgestructuren heeft hij nieuwe wegen gewezen, die velen na hem hebben gevolgd. Tijdens zijn verbintenis met de universiteiten van Berkeley, Princeton en Harvard heeft hij in korte tijd een schare van buitengewoon begaafde leerlingen voortgebracht. Die invloed strekte zich ook uit tot ons land: een reeks gastcolleges die hij in 1969 aan de Universiteit van Amsterdam gaf hebben een generatie Nederlandse algebraisch-meetkundigen mede helpen vormen. Vanaf 1983 heeft Griffiths een aantal zware bestuurstaken op zich genomen: provost van Duke University (tot 1991) en hoogleraar-directeur van het Institute for Advanced Study in Princeton (waarvan het directoraat duurde tot 2003), maar zijn onderzoeksproduktiviteit lijkt daar nauwelijks onder te hebben geleden.

Gisteren op Bessensap werd bekendgemaakt dat Bruno Ernst (een van de pseudoniemen van Hans de Rijk) de Eurekaprijs van NWO voor het beste oeuvre op het gebied van wetenschapscommunicatie heeft gewonnen.

(copyright: www.schlijper.nl)

Hans de Rijk (82) heeft zich zijn leven lang ingezet voor het populariseren van wetenschap, vooral op het gebied van de wiskunde, natuurkunde en sterrenkunde. Hij schreef meer dan 200 boeken en is een van de oprichters van Pythagoras en van het inmiddels ter ziele gegane natuurkundetijdschrift Archimedes. Ook schreef hij over het werk van Escher, met wie hij bevriend was.

De wiskundemeisjes feliciteren Hans de Rijk van harte!

(Met dank aan Bart voor de tip.)