Wiskundemeisjes

Deze maand in vallende sterren (dé rubriek over wiskundigen die op een opmerkelijke wijze om het leven kwamen): de Deense wiskundige Jorgen Pedersen Gram.

Gram werd geboren in het Deense Nustrup op 27 juni 1850. Zijn vader, Peder Jorgensen Gram, was een boer. Na zijn lagere school en middelbare school ging Gram op zijn achttiende naar de universiteit. In 1873 studeerde hij af als master in de wiskunde. Deze titel is niet dezelfde als de huidige master of science. Het niveau lag destijds veel hoger, ongeveer op het niveau van een promotieonderzoek. Na zijn studie begon Gram te werken bij een verzekeringsmaatschappij, maar hij bleef de rest van zijn leven ook wiskundige artikelen publiceren.

Laatst vertelde ik tijdens de lunch iets over Gram, maar ik kon even niet op zijn naam komen. "Die van die orthogonalisatiemethode", zei ik. "Gram" riep de ene helft van de tafel in koor, "Schmidt" zei de rest. We denken bij de naam Gram inderdaad snel aan de Gram-Schmidt orthogonalisatie, die ironisch genoeg door Gram noch Schmidt is uitgevonden. Laplace publiceerde deze methode al in 1819 in zijn Théorie Analytique des Probabilités (helaas is de betreffende pagina nog niet online beschikbaar).

Grams werk was heel breed. Hij werkte bijvoorbeeld niet alleen aan de Riemann hypothese en de kleinste kwadraten methode, maar ook volop in de toegepaste wiskunde (chapeau). In The Reticent Trio: Some Little-Known Early Discoveries in Life Insurance Mathematics by L.H.F. Oppermann, T.N. Thiele and J.P. Gram is meer te lezen over het werk van Gram aan verzekeringswiskunde. Gram werkte jarenlang bij de verzekeringsmaatschappij Hafnia en richtte zelfs een eigen Skjold Insurance Company op. Helaas bestaat die verzekeringsmaatschappij niet meer, ze hadden vast gunstige voorwaarden voor wiskundigen...

Gram had ook een passie voor bosbouw en publiceerde verschillende artikelen over wiskundige modellen voor bosmanagement. Hij deed zelfs experimenten met bomen. Hij kreeg weinig internationale erkennning voor dat werk, doordat hij het alleen in Deense bosbouwbladen publiceerde. Duitse wetenschappers publiceerden rond dezelfde tijd soortgelijke ideeën en kregen alle eer.

In 1884 won Gram de gouden medaille van de Videnskabernes Society voor zijn artikel Investigations of the number of primes less than a given number. Vijfendertig jaar later was hij op weg naar diezelfde Videnskabernes Society toen hij werd doodgereden door een fiets. Gram overleed op 65-jarige leeftijd door dit vreemde ongeluk.

Wiskundige lijkt een veilig beroep. Wat kan je nu gebeuren achter je bureau tussen je stapels papieren en je computer?

Jullie konden het al lezen in de Spits van vandaag: de wiskundemeisjes gaan van start met een nieuwe serie. Hendrik Lenstra kwam op het idee om eens te kijken hoe wiskundigen om het leven zijn gekomen. Er kwamen verbijsterende verhalen naar boven. Elke maand bespreken we voortaan een wiskundige die op een bijzondere wijze aan zijn eind gekomen is.

Zo'n wiskundige is de beroemde Kurt Gödel. We schreven al eerder over Gödel en zijn onvolledigheidsstelling en over de film die onlangs over zijn leven gemaakt werd.

Maar hoe kwam Gödel aan zijn eind? Toen hij ouder werd, raakte hij paranoïde. Hij was ervan overtuigd dat iemand hem wilde vergiftigen en daarom wilde hij alleen dingen eten die door zijn vrouw Adele bereid waren. Toen zij ziek werd en niet meer voor hem kon koken, weigerde hij te eten. Uiteindelijk stierf hij in Princeton op 14 januari 1978. Hij is 71 jaar oud geworden. In zijn overlijdensrapport staat dat hij stierf aan "starvation and inanition, due to personality disorder".

Mooie foto's uit Gödels leven zijn te vinden op deze site, naar aanleiding van een tentoonstelling over hem in Wenen.