Wiskundemeisjes

Deze maand in vallende sterren (dé rubriek over wiskundigen die op een opmerkelijke wijze om het leven kwamen): de Deense wiskundige Jorgen Pedersen Gram.

Gram werd geboren in het Deense Nustrup op 27 juni 1850. Zijn vader, Peder Jorgensen Gram, was een boer. Na zijn lagere school en middelbare school ging Gram op zijn achttiende naar de universiteit. In 1873 studeerde hij af als master in de wiskunde. Deze titel is niet dezelfde als de huidige master of science. Het niveau lag destijds veel hoger, ongeveer op het niveau van een promotieonderzoek. Na zijn studie begon Gram te werken bij een verzekeringsmaatschappij, maar hij bleef de rest van zijn leven ook wiskundige artikelen publiceren.

Laatst vertelde ik tijdens de lunch iets over Gram, maar ik kon even niet op zijn naam komen. "Die van die orthogonalisatiemethode", zei ik. "Gram" riep de ene helft van de tafel in koor, "Schmidt" zei de rest. We denken bij de naam Gram inderdaad snel aan de Gram-Schmidt orthogonalisatie, die ironisch genoeg door Gram noch Schmidt is uitgevonden. Laplace publiceerde deze methode al in 1819 in zijn Théorie Analytique des Probabilités (helaas is de betreffende pagina nog niet online beschikbaar).

Grams werk was heel breed. Hij werkte bijvoorbeeld niet alleen aan de Riemann hypothese en de kleinste kwadraten methode, maar ook volop in de toegepaste wiskunde (chapeau). In The Reticent Trio: Some Little-Known Early Discoveries in Life Insurance Mathematics by L.H.F. Oppermann, T.N. Thiele and J.P. Gram is meer te lezen over het werk van Gram aan verzekeringswiskunde. Gram werkte jarenlang bij de verzekeringsmaatschappij Hafnia en richtte zelfs een eigen Skjold Insurance Company op. Helaas bestaat die verzekeringsmaatschappij niet meer, ze hadden vast gunstige voorwaarden voor wiskundigen...

Gram had ook een passie voor bosbouw en publiceerde verschillende artikelen over wiskundige modellen voor bosmanagement. Hij deed zelfs experimenten met bomen. Hij kreeg weinig internationale erkennning voor dat werk, doordat hij het alleen in Deense bosbouwbladen publiceerde. Duitse wetenschappers publiceerden rond dezelfde tijd soortgelijke ideeën en kregen alle eer.

In 1884 won Gram de gouden medaille van de Videnskabernes Society voor zijn artikel Investigations of the number of primes less than a given number. Vijfendertig jaar later was hij op weg naar diezelfde Videnskabernes Society toen hij werd doodgereden door een fiets. Gram overleed op 65-jarige leeftijd door dit vreemde ongeluk.

Ja, je leest het goed: de wiskundemeisjes komen op tv! Vanaf donderdag zijn we zes afleveringen lang te zien in de school-tv serie Wiskunde voor de tweede fase:

Wat kan je met wiskunde? In welke beroepen is wiskunde belangrijk? Welke rol speelt wiskunde in de samenleving? Dit is het soort vragen dat aan de orde komt in de nieuwe serie Wiskunde voor de tweede fase.
In 6 afleveringen van 15 minuten schetsen we een beeld van de toepassingen van wiskunde in de maatschappij.

In elke aflevering hebben de wiskundemeisjes een eigen column. We hebben een leuke dag in de studio doorgebracht, waar we volop tegen de camera praatten, een geit en konijnen zagen rondhuppelen, op alle mogelijke manieren rondwandelden en gezichtsuitdrukkingen opzetten die we nog nooit bij elkaar hadden gezien. We zijn zelf erg benieuwd naar het resultaat en zitten donderdagochtend zeker voor de televisie!

De afleveringen zijn:

• 15 november: Wat betekent dat getal?
• 22 november: Is het echt waar?
• 29 november: Is dit toeval?
• 6 december: Is dit de werkelijkheid?
• 13 december: Kan het (nog) beter?
• 20 december: Wat verander je?

Te zien op Nederland 2, 9.30 - 9.45 uur.

De NRC kopte zaterdag: "Wiskundemeisjes zitten liever niet tussen te veel nerds", zoals WoW!ter ook al opmerkte. Uit dit bericht kunnen we drie conclusies trekken.

1. Een mogelijke reden voor het uitblijven van grote ladingen meisjes die wiskunde gaan studeren zou kunnen zijn dat meisjes die wiskunde leuk vinden minder geneigd zijn naar een activiteit te gaan waar vooral mannen zijn:

Zelfs meiden die zelf een exact vak studeren, voelen zich minder op hun gemak in een situatie waar de mannelijke wiskundestudenten in de meerderheid zijn. Wanneer in een promotiefilmpje voor een conferentie over hun vakgebied overwegend mannen te zien zijn, hebben ze minder interesse die bijeenkomst bij te wonen dan wanneer in zo'n filmpje de verhouding tussen het aantal mannen en vrouwen gelijk lijkt.

Aldus drie psychologen uit Stanford.

2. De koppenmaker van de NRC vindt mannen die een exacte studie doen nerds, en vrouwen niet.

3. Het woord "wiskundemeisjes", dat voor wij deze weblog begonnen slechts een of twee google-hits had, raakt steeds meer ingeburgerd.

(Wij vinden nerds trouwens best leuk, maar wij zijn dan ook wel wiskunde gaan doen natuurlijk.)

Fred mailde ons over Arabesk, een mooie webwinkel vol leuke spulletjes. Arabesk verkoopt artikelen die gemaakt zijn door kunstenaars of ontwerpers die zich hebben laten inspireren door wiskunde, natuurkunde en logica.

Als je even op de site van Arabesk snuffelt ontdek je een boel leuks. Puzzels van hout en touw (die ik zelf vaak heel leuk vind, maar wel moeilijk), speelgoed, spelletjes en allerlei mooie objecten.

En er is goed nieuws: Arabesk heeft nu ook een echte winkel! Contactinformatie:

Oostzeedijk Beneden 111-115, 3061 VP Rotterdam
Openingstijden (voorlopig onder voorbehoud): dinsdag t/m zaterdag, 11.00 tot 18.00 uur
U kunt ook een afspraak maken: 010 2140361 of per e-mail.

Vandaag staat in de nrc.next een interview met Siep de Haan, organisator van de Gay Pride én wiskundeleraar. Er wordt hem gevraagd naar de zin van lesgeven, ik vind zijn antwoord erg mooi.

"Heel praktisch: dat ze overgaan naar de volgende klas, dat ze hun diploma krijgen. Ze vinden wiskunde niet allemáál van nature erg belangrijk of interessant. In elk geval niet elke dinsdag het vierde uur. Dus het is handig als ze jou een leuke persoon vinden, want dan willen ze zich voor jou wel inspannen."

Voor beginners: pi uitgerold.

Voor gevorderden: keer een bol binnenstebuiten (met dank aan Rogier voor de tip).

In de St. Joseph Galerie in Leeuwarden is nog tot 22 december de tentoonstelling Mathematical ceramics te zien.

(Met dank aan Vicky voor de tip.)

Van mijn moeder kreeg ik voor mijn verjaardag Fokke & Sukke gaan nu écht aan de slag met voorin deze bijzondere tekening.

Jean-Marc van Tol had deze tekening gemaakt en erbij gezegd dat ik hem niet op internet mocht zetten. Ik mocht hem mailen, dan zou hij een andere versie maken (``mits die wiskundemeisjes een beetje lekkere wijven waren"). Maar ja, de tekenaars van Fokke & Sukke hebben het natuurlijk zo razenddruk dat daar niets van kwam.

En toen kwam ik Jean-Marc zaterdagnacht tegen op de dansvloer van het lezersfeest. "Ach, gebruik die tekening maar gewoon", zei hij. En...hij stuurde me vandaag zelfs nog drie grappen over wiskunde die we nog niet op de wiskundemeisjes hadden staan. Bedankt Jean-Marc!

Ik vind de aanval op de Stelling van Pythagoras erg grappig. En de onderste strip is bijzonder actueel, hij staat vandaag in de krant.

We schreven hier al eerder over de statistiek in de zaak Lucia de B. Inmiddels heeft de Commissie evaluatie afgesloten strafzaken geadviseerd om een herzieningsaanvraag bij de Hoge Raad te entameren. Op de pagina van het openbaar ministerie staat een uitgebreid nieuwsbericht, met meer van deze mooie juridische taal.

Statistici Richard Gill en Peter Grünwald hebben afgelopen vrijdag een petitie aangeboden aan minister van Justititie Hirsch Ballin en staatssecretaris Albayrak. Meer dan tachtig wetenschappers ondertekenden de oproep om de zaak Lucia de B. te heropenen. Vrijwel alle Nederlandse hoogleraren statistiek tekenden de petitie. En Fokke en Sukke snappen precies wat dat betekent.

Dit is een brief die  Edward Elgar schreef in 1897. Niemand heeft het geheimschrift nog gebroken. De scan komt uit het boek Geheimtalen, dat ik deze week recenseerde voor Delta. Hierbij twee stukjes uit de recensie:

Het boek staat vol met dingen die je aan je vrienden kunt vertellen op feestjes. Bijvoorbeeld dat in de ‘Kama Sutra’ staat dat vrouwen zich moeten bekwamen in de Mlecchita vikalpa ‘de kunst van het begrijpen van geheimschrift en het uitschrijven van woorden op een speciale manier’. Het is zelfs nummer 41 op de lijst van essentiële technieken.

[...]

Achterin staan zeven - ook Engelstalige - puzzels die met de technieken uit de verschillende hoofdstukken zijn op te lossen.Maar eigenlijk nodigen de intermezzi over ongebroken codes als het Dorabella-geheimschrift nog meer uit om zelf te gaan puzzelen. De Engelse componist Edward Elgar schreef in 1897 een brief in geheimschrift aan een vriendin, Dora. Zij kon de boodschap niet ontcijferen en Elgar gaf geen uitleg. Elgar zette ook cryptische aantekeningen in het programma bij de première van zijn ‘Variations on an original theme’, beter bekend als de ‘Enigmavariaties’. Nog steeds weet niemand wat de brief of de aantekeningen betekenen.

Lees de complete recensie hier.